Dolar ile yapılan satışın Türk Lirası vadeli çek ile ödenmesinde sakınca var mıdır?

Ticarette cari türünün dolar olarak belirlendiği ikili anlaşmada, borçlunun ödeme aracı olarak getirmiş olduğu Türk Lirası çeki,  o günkü piyasa (merkez bankası-harem vb. uygulamada belirtilen kurun) dışında, çekin vadesinin 4 -5 ay sonra olduğu gerekçesiyle kurun o günkü piyasasından +3 TL, +5TL gibi bir kur üzerinden anlaşılarak dolara çevrilmesi faize girer mi? (Detay: Ben bu aldığım TL çeki kendi carilerimden TL olan bir hesaba ödeme olarak çıkış yapıyorum. Çekin geldiği gün 40 TL kur. Ben çekın vadesi 4 ay sonra diyerek bu çeki dolar carili müşterimden 45 TL'den çeviriyorum.)

Borcun başka bir para cinsi üzerinden ödenmesi hususunda İbn Ömer’den şöyle bir hadis nakledilmiştir; İbn Ömer der ki: Baki'de dinarla deve satar, karşılığını dirhem üzerinden alırdım. Bazen de deveyi dirhemle satar, karşılığını dinar üzerinden alırdım. Yani dinarı dirhem, dirhemi de dinar üzerinden alırdım, Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) yanına geldiğimde Hafsa'nın odasına girmek üzereydi. Ona: "Ey Allah'ın Resulü! Az bekle de sana soru sorayım! Baki'de deve satıyorum. Ancak bazen dinar olarak sattığımı dirhem üzerinden, dirhem olarak sattığımı dinar üzerinden alıyorum, Yani dinarı dirhem, dirhemi de dinar üzerinden alıyorum" dediğimde, Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Karşılığını o günün değeri üzerinden aldığın ve satışı yaptığın adamdan ayrılırken aranızda alacak verecek kalmadığı sürece bir sakıncası yoktur' buyurdu.( Ebu Davud, Buyu' (3354, 3355), Tirmizi, Buyu' (1242), Nesai, Buyu' (7/282) ve İbn Mace, Ticaret (2262)

Hadisten de anlaşılacağı üzere kişinin zimmetinde borç olan parayı, başka cins bir para ile ödemesi caiz kabul edilmektedir. Ancak bu işlemin sarf akdi olması hasebiyle aynı mecliste yani peşin olarak gerçekleşmesi gerekmektedir. Soru üzerinden gidilecek olursa USD karşılığında satılan bir malın bedeli TL cinsinden ödenebilir. Fakat veresiye faizine düşmemek için ödemenin peşin olması şarttır. Bu işlemde ise 4-5 ay vadeli TL çek verilmekte. Vadeli çek ise nakit para olarak kabul edilmemektedir. Dolayısıyla USD borcunun vadeli çek ile ödenmesi durumunda veresiye faizi ortaya çıkmaktadır. 

Sorunun ikinci kısmında vadeden dolayı kurun cari kurdan değil de o günkü piyasasından +3 veya +4 TL fazlasından çevrilmesi durumuna bakacak olursak; Burada USD’nin TL olarak ödenmesi işleminin sarf akdi olduğunu ifade etmiştik. Birbirlerinin yerine ödenecek paraların kıymetçe eşit olmasının şart olup olmadığı hususu alimler arasında ihtilaflıdır. Hadisin rivayetlerinden birinde, altın ve gümüşün birbirlerinin yerine ödendiği takdirde o günkü rayiç bedellerinin esas alınmasının gereği vurgulanmaktadır. Hadisin diğer rivayetinde ise, borçlanılan para birimi ile onun yerine ödenecek para arasında kıymet eşitliği şartı söz konusu edilmemiştir. Buna göre, ödenecek paranın kıymeti borçlanılan paranın kıymetine denk olabileceği gibi, daha değersiz veya daha değerli olabilir. Bu görüşte olanlar; ribevî mallardan değişik cinslerin birbirleri ile satılması durumunda peşin olmak şartıyla aralarında eşitliğin şart olmadığını bildiren hadisi görüşlerine delil alırlar. USD ve TL ayrı ayrı cinslerden olduğuna göre, peşin değişimlerinde eşitlik şart değildir. Fakat soruda +3 veya +4 TL’nin çekin vadeli olmasından kaynaklı talep edilmesi yani borcun akit anında değil de vadeli ödenecek olması işlemi hem veresiye hem de fazlalık faizine sokmaktadır.

Sonuç olarak  USD borcun TL olarak ödenmesi işlemin peşin olması durumunda caizdir. Bu durumda vadeli TL çek ile USD borcunun ödenmesi ister güncel kur üzerinden çevrilsin isterse kurun piyasasından +3 veya +4 TL üstünde çevrilsin işlemi faize sokmaktadır. 

Burada şöyle bir çözüm yolu takip edilebilir. Mal satılmadan alıcı malı vadeli TL çek ile ödeyeceğini ifade eder, satıcı da normalde USD üzerinden sattığı malını güncel dolar kurunun biraz daha üstünde bir fiyattan hesaplayıp karşı tarafa TL cinsinden bedeli söyler ve anlaşma TL üzerinden yapılır. Böylece alışveriş vadeli satıma dönüşmüş olur ve caiz olur. Bu işlem neticesinde alıcı vadeli borçlanmış satıcı da normalde daha düşük fiyattan sattığı malını vade sebebiyle daha yüksek fiyattan satmış olur. 

14.08.2025
Doç. Dr. Muhammed Emin DURMUŞ
Kaynak:
Doç. Dr. Muhammed Emin DURMUŞ